Het Cliëntenforum is een platform voor cliënten met ervaring in de jeugdhulp. Het forum realiseert mee een transparante en participatieve jeugdhulp en zet zo de samenleving in beweging om kinderen en jongeren maximaal kansrijk te laten opgroeien in hun omgeving. En om dat te realiseren gaat het forum telkens op zoek naar de stem van de cliënten. Het Cliëntenforum is het klankbord voor hun bezorgdheden bij beleidsmakers.
Symfonie
Het Cliëntenforum is een platform dat (cliënten)organisaties en stemmen binnen gezins- en jeugdhulp een platform biedt om samen beleid te maken. En dat mag je letterlijk nemen: beleid voor Vlaanderen. De huidige leden van het Cliëntenforum vertegenwoordigen al verschillende segmenten van de jeugdhulp. Op die manier behartigt het forum de belangen voor kinderen, jongeren, ouders en opvoedingsverantwoordelijken. De leden zetten naargelang de gevraagde expertise samen hun schouders onder beleidsitems en verdedigen de standpunten van cliënten bij de beleidsmakers. Ze zijn betrokken en delen expertise om de stem van ‘de cliënten’ te laten gelden en, indien nodig, te vertegenwoordigen bij afwezigheid.
Versterker
In de werking van de ledenorganisaties staan de stemmen van de cliënten centraal. Ouders reiken pijnpunten aan, jongeren trekken zelf aan de alarmbel en de organisaties van het Cliëntenforum zijn daarvoor de ideale gesprekspartners. Bottom-up komen zo bezorgdheden aan het licht. Het draait er dan ook niet om de cliënten een stem te geven. Die hebben ze al, die gebruiken ze ook, maar die wordt niet voldoende gehoord. Door samen te werken, laten de ledenorganisaties die stemmen duidelijk klinken.
Bovendien is het van belang om het beleid niet over mensen te maken, maar wel met hen. ‘Wat je doet voor mij, zonder mij, doe je tegen mij’, zo citeert Pleegzorg Vlaanderen Ghandi. ‘Je geeft cliënten geen stem. Hun stem is er altijd al. Zorg dat de stem van cliënten een volwaardig onderdeel is van de gehele puzzel,’ zegt Ouderspunt. De namen van de ledenorganisaties liegen er vaak niet om: Gezin en Handicap, Ouderspunt, De Ouders vzw, Ouders voor Inclusie. De ervaringen van ouders zijn vaak het vertrekpunt. De ledenorganisaties brengen ouders naar beleidsfora: ze nemen er deel aan debatten. Binnen het Cliëntenforum zijn er organisaties die deze ouders ondersteunen zodat zij groeien en sterke gesprekspartners vormen.
Beleid maken met de betrokkenen geldt niet alleen voor volwassenen. Ook kinderen en jongeren hebben een stem die gehoord moet worden. Enkele getuigenissen uit Kleine stemmen, grote verhalen – Verhalen en inzichten uit de Brusselse jeugdhulp maken dat erg duidelijk(*):
"Ik was in het begin heel boos omdat ze mij niet hadden verteld waarom wij hier moesten wonen. - M. (6,5 jaar)
Ik had thuis heel veel dieren, dat waren eigenlijk mijn vrienden. Ik ben van thuis weggegaan en ik heb ze nooit meer gezien. De leefgroep was in de stad en daar hadden we geen dieren, ik miste dat echt. - L. (11 jaar)
Wij hadden elke week een bewonersvergadering, maar met de inhoud werd dan niets gedaan. Vaak werd het meegenomen naar het team en dan hoorde je er niets meer van. - jongere van Cachet
Voor veel gezinnen houdt contact met jeugdhulp drastische veranderingen in. Er kan hulp in huis komen, kinderen kunnen tijdelijk uit huis gaan, kinderen worden in voorzieningen gehuisvest. ‘Zo’n verandering is alleen comfortabel als je zelf aan het stuur kan zitten. De participatiemethode bijsturen van rigide en wettelijk bepaalde structuren naar een participatie op maat van de groep gebeurt best bottom-up’, aldus de participatiecoach bij Gezin en Handicap. Alle betrokkenen moeten mee kunnen beslissen. Het Cliëntenforum wil weten wat er bij de verschillende groepen leeft om gericht werk te maken van die participatie. Het verzamelen en in kaart brengen van de verschillende stemmen is essentieel voor de werking.
Bas(is)lijnen
Enerzijds is er het vertegenwoordigingswerk in verschillende formele overlegorganen voor beleidstrajecten. Overheidsinstanties stellen vragen aan het Cliëntenforum en het forum bevraagt op zijn beurt de leden en hun achterban. Zo krijgt de netwerkorganisatie zicht op de verschillende visies over een bepaald beleidsthema. De gemeenschappelijke ideeën brengt het Cliëntenforum gebundeld en dus met een versterkte kracht aan de beleidstafel. Het wordt geen eenheidsworst: verschillen in visie of losstaande meningen krijgen ook een plaats.
Tegelijkertijd streeft het Cliëntenforum ernaar om de stem van cliënten co-creatief tot stand te brengen. Concreet verenigt het forum in intern overleg sociale professionals en mensen met ervaringskennis, die niet per se aangesloten zijn bij een van de ledenorganisaties. Zo vangen medewerkers signalen op en daaruit volgen bottom-up (beleids)thema’s. Die bespreken de cliëntorganisaties met elkaar en met hun partners in een open dialoog. Het Cliëntenforum is er dan ook van overtuigd dat een structurele verankering van ervaringskennis binnen de organisatie essentieel is voor een goede werking. Door zo’n intern overleg krijgen cliëntexperten een aanzienlijke invloed op de beleidskoers van het Cliëntenforum en bij uitbreiding op die van beleidsmakers.
Daarnaast laat het Cliëntenforum de stem van de cliënt ook weerklinken in een reeks korte documentaires. De eerste daarvan wordt gelanceerd begin 2024 in samenwerking met Ouders voor Inclusie. Deze documentaire brengt de complexe zoektocht naar ondersteuning voor een jongere en zijn gezin in beeld. Het Cliëntenforum belicht op deze manier ervaringsstemmen die in de praktijk te weinig aan bod komen. De ongehoorde stemmen. Kinderen, jongeren, ouders en andere opvoedingsverantwoordelijken bepaalden dan ook de thema's die centraal staan in de documentaires. Door het verhaal van een cliënt te brengen via een ander medium, biedt het Cliëntenforum een alternatieve bril om inzicht te verwerven in die belevingswereld. Het is bovendien een manier om de verbinding tussen de cliënt en de kijker te versterken. Zo probeert het forum een eerlijk, genuanceerd en vooral menselijk beeld te geven van de doelgroep. Ouders voor Inclusie benadrukt het belang daarvan: ‘Ook al hebben wij een kind met een beperking, we zijn nog steeds een gezin. Een gezin waar kinderen opgroeien.'
Melodie
In welke beleidstrajecten speelt het Cliëntenforum mee? Een eerste stuk waarin het Cliëntenforum een versterkende rol speelt, is de 'Taskforce Crisis in de Jeugdhulp'. Hier draagt het forum actief bij aan de opmaak van het crisisinvesteringsplan. Het waakt over de belangen van cliënten en formuleert effectieve oplossingen. Een aantal van die oplossingen komt vanuit de cliëntenorganisaties en ze zijn het resultaat van inzicht in de leefwereld van cliënten. Enkel door participatie kan dat.
Een ander belangrijk traject dat het Cliëntenforum mee vormgeeft, is Herdenken beleidsparticipatie. Dit initiatief richt zich op het verstandig betrekken van ervaringskennis op beleidsniveau. Het Cliëntenforum biedt cruciale inzichten en perspectieven vanuit de cliëntenorganisaties en cliëntenvertegenwoordigers. Dit initiatief is een samenwerking met het Agentschap Opgroeien en het resulteerde in een handige leidraad voor beleidsparticipatie in overlegvorm. Die leidraad biedt een tool waarop organisatoren en deelnemers van dergelijke overlegmomenten zich kunnen baseren voor gelijkwaardig overleg in eender welke sector. Vzw De Ouders is hoopvol: ‘We hopen dat deze leidraad intensief zal worden onderschreven en gehanteerd bij elk overleg waaraan ervaringsdeskundigen deelnemen, zowel op micro-, op meso- als op macroniveau.’
Tevoren was het Cliëntenforum betrokken bij het stakeholderoverleg van Vroeg en Nabij. Dat heeft geleid tot een inmiddels principieel goedgekeurd voorontwerp van decreet over de organisatie van een geïntegreerd gezins- en jeugdhulpbeleid. Het is een belangrijk beleidstraject dat het jeugdhulplandschap grondig zal hertekenen. Hulp moet vanaf nu immers zo vroeg mogelijk ingezet worden en dicht bij de gezinnen staan. Trajecten zijn gericht op inclusie en gezinnen zitten zelf aan het stuur van hun traject. Het forum volgt dit decreet verder op.
Ten slotte neemt het Cliëntenforum momenteel deel aan drie stuurgroepen: Cliëntenrechten, Vrijheidsbeperkende maatregelen en Parkour. Parkour is een online platform (testfase) voor jongeren met veel aandacht voor eigen regie van jongeren in hun jeugdhulptraject. Het forum houdt in die stuurgroepen een vinger aan de pols voor de cliëntenrechten.
Slotakkoord
Kortom, het Cliëntenforum is de klankkast voor de stem van de cliënt in verschillende beleidstrajecten. Het forum ziet altijd toe op de belangen en de rechten van cliënten binnen de jeugdhulpsector. Bovendien streeft het naar genuanceerde beeldvorming die ook de kracht en het perspectief van cliënten in beeld brengt.
Toch is het niet alleen belangrijk om vragen en zorgen van cliënten te laten horen. Het slotakkoord moet naklinken, het moet blijven hangen. De boodschap moet doordringen tot bij de beleidsmakers: ‘Wij willen beleidsmakers inspireren en adviseren, en zo bijdragen aan een kwalitatieve en participatieve gezins- en jeugdhulp,’ besluit Ouderspunt. Het draait immers om de inhoud, niet om de vorm, cliënten laten van zich horen met een doel.
(*) vzw Cachet. (2023). Kleine stemmen, grote verhalen – Verhalen en inzichten uit de Brusselse jeugdhulp. Brussel: vzw Cachet.
